Everzwijnen, ook bekend als wilde zwijnen, zijn boeiende dieren die diepgeworteld zijn in de mythes en het natuurlijke landschap van België. Door hun opvallende uiterlijk – een bruinachtig-grijze borstelige vacht en onderscheidende snuit – en hun rol als voorouder van het gedomesticeerde varken, nemen ze een bijzondere plek in binnen de wilde fauna.

Dit artikel duikt in de wereld van het everzwijn, onderzoekt de mythes en ontrafelt de feiten over hun leefgebied en verspreiding in België. Door hun impact op de omgeving en interactie met de mens te verkennen, biedt het inzicht in de noodzaak van beschermingsmaatregelen en toekomstperspectieven voor deze iconische wilde ‘beer’.

De Mythen en de Realiteit van het Everzwijn

Everzwijnen, bekend om hun ruwe, bruin-grijze vacht en markante snuit, spelen een prominente rol in tal van mythen, waaronder het verhaal van het Calydonische everzwijn uit de Ilias van Homerus. Dit mythische everzwijn, gezonden door godin Artemis, veroorzaakte grote verwoesting in Kalydon, wat leidde tot een legendarische jacht geleid door Meleager. Aan deze jacht namen beroemde Griekse helden deel, zoals Castor en Pollux, en de vaardige jageres Atalanta. De verhalen rond het everzwijn zijn door de eeuwen heen geëvolueerd, waarbij verschillende versies verschillende details en perspectieven bieden.

Interpretaties van de mythe:

1. Weerspiegeling van menselijke natuur: De mythe illustreert menselijke eigenschappen zoals hebzucht, jaloezie, geweld en seksuele competitie.
2. Scholarly analyses: Geleerden zoals Kekulé en Aristoteles hebben de mythe geanalyseerd, wat bijdraagt aan ons begrip van de symbolische betekenis van het everzwijn in oude culturen.

Daarnaast is er een fascinerende conferentie beschreven waar roodborstjes debatteren over de ‘Aard en Wezen van het Everzwijn’. Drie theorieën werden voorgesteld:

• Theorie van liefde: Everzwijnen laten larven en wormen achter voor de roodborstjes uit liefde.
• Onwetendheidstheorie: Everzwijnen zijn zich niet bewust van de smakelijkheid van de larven en wormen.
• Theorie van zelfvervreemding: Everzwijnen hebben door collectieve zelfvervreemding hun ware aard vergeten, en het is aan de roodborstjes om hen te helpen deze te herontdekken.

Leefgebied en Verspreiding van het Everzwijn in België

Everzwijnen, of wilde zwijnen, zijn aangepast aan een verscheidenheid van habitats maar geven de voorkeur aan beboste gebieden waar ze zich voeden met mast zoals eikels, kastanjes en beukennootjes. Deze gebieden bieden niet alleen voedsel maar ook beschutting overdag, waar ze rusten onder bramen, varens of andere dichte vegetatie. Hun intelligentie stelt hen in staat snel veilige voedselbronnen te leren kennen, waaronder landbouwgebieden en woonomgevingen.

Verspreiding in België:

• Voornaamste populaties: Voornamelijk geconcentreerd in Limburg, met bijkomende populaties in Antwerpen en Vlaams-Brabant.
• Aantal gemeenten: Tussen 2019 en 2022 werden in gemiddeld 51 gemeenten in Vlaanderen everzwijnen gemeld.
• Herintroductie: Na bijna uitgestorven te zijn na de Tweede Wereldoorlog, werden ze in 2006 opnieuw geïntroduceerd in Vlaanderen.

Deze dieren zijn overwegend nachtactief en hun voortplantingsgraad hangt af van de beschikbaarheid van voedsel en klimaatcondities. Hoewel ze van nature schuw zijn voor mensen, kunnen ze wennen aan menselijke aanwezigheid. Observaties van wilde zwijnen en hun sporen kunnen worden ingevoerd op www.waarnemingen.be, wat bijdraagt aan het begrip van hun verspreiding en gedrag.

Impact van Everzwijnen op hun Omgeving en de Mens

Everzwijnen spelen een complexe rol in zowel stedelijke als landelijke omgevingen, waarbij hun aanwezigheid zowel gunstige als uitdagende aspecten met zich meebrengt. Het beheer en de interactie met deze dieren vereisen een geïnformeerde en multifacetten aanpak.

• Schade en Preventie: Everzwijnen kunnen aanzienlijke schade veroorzaken aan tuinen, landbouwgronden en infrastructuur. Om dit tegen te gaan zijn er preventieve maatregelen zoals het beveiligen van gevoelige gebieden, het beheren van voedselbronnen en het onderhouden van groene ruimtes essentieel. Daarnaast zijn er initiatieven zoals ‘Duurzaam samenleven met everzwijnen’ die co-existentie bevorderen door middel van educatie en samenwerking.
• Gezondheidsrisico’s: Naast fysieke schade, vormen everzwijnen ook een gezondheidsrisico door de overdracht van ziektes zoals de Afrikaanse varkenspest, die zowel wilde als gedomesticeerde varkenspopulaties kan aantasten. Maatregelen om de verspreiding van deze ziekte te voorkomen zijn cruciaal voor de veeteelt en de biodiversiteit.
• Positieve Ecologische Impact: Ondanks de uitdagingen, hebben everzwijnen ook positieve effecten op ecosystemen. Hun wroetgedrag helpt bijvoorbeeld bij de beluchting van de bodem en kan de groei van bepaalde plantensoorten stimuleren. Het begrijpen en waarderen van deze rol is belangrijk voor een evenwichtige kijk op hun aanwezigheid in de natuur.

Beschermingsmaatregelen en Toekomstperspectieven

Om de co-existentie tussen mensen en everzwijnen te bevorderen, zijn er diverse bewustmakings- en educatie-initiatieven opgezet in Vlaanderen. Deze zijn gericht op het informeren van de gemeenschap over effectieve preventieve maatregelen en het bevorderen van een harmonieuze samenleving met deze dieren. Volgens het Ministerieel Besluit van 12 mei 2014 zijn er specifieke richtlijnen vastgesteld om schade aan gewassen, bossen of eigendommen te voorkomen. Enkele van de belangrijkste maatregelen omvatten:

• Bewegende poppen met licht of geluid: Één per vier hectare, kosten ongeveer €1000.
• Gas kanonnen: Één per vier hectare, kosten tussen €200 en €800.
• Akoestische afschriksystemen: Één per vier hectare.
• Elektrische hekken: Minimaal drie draden op regelmatige intervallen of met een maaswijdte van maximaal tien centimeter en een minimale hoogte van 0,6 meter.
• Vaste hekken: Hoogte van één meter, maximale maaswijdte van tien centimeter en een draaddikte van twee millimeter.
• Wildzwijnbestendige omheiningen.
• Wild detectoren.

De effectiviteit en kosten van deze maatregelen kunnen variëren, en continue monitoring en onderzoek zijn essentieel om hun doeltreffendheid en de strategieën voor populatiebeheer te beoordelen. Daarnaast speelt jachtstrategie een rol bij het beïnvloeden van het gedrag van wilde dieren om schade aan landbouw en verkeer te minimaliseren. Dit wordt bereikt door de jachtdruk te variëren, met veilige zones (rustzones) en zones met hoge druk. Zitjacht, waarbij op wilde dieren wordt gewacht vanuit een vaste locatie, en drijfjacht, waarbij actief naar wilde dieren wordt gezocht, worden vaak gebruikt in combinatie met voederplaatsen.

Wildovergangen, zoals ecoducten, tunnels of overbruggingen, kunnen helpen om aanrijdingen met wilde dieren te verminderen. Voor een duurzame benadering van het beheer van everzwijnenpopulaties is het van belang dat er ondersteuning komt voor preventieve maatregelen en compensatie voor boeren wiens dieren risico lopen door wolven. Dit benadrukt de noodzaak van een evenwichtig beleid dat zowel beschermende maatregelen omvat als het creëren en onderhouden van steun voor de wolvenpopulatie.